Prawne ABC biznesu w internecie

Witryny internetowe tworzone przez przedsiębiorców niemal zawsze mają charakter komercyjny. Mogą to być np. witryny o charakterze promocyjnym, sklepy internetowe prowadzące sprzedaż wysyłkową, witryny służące wyłącznie zawieraniu kontraktów handlowych lub poszukiwaniu nowych partnerów czy informacyjne portale biznesowe. W zależności od charakteru kontaktów, jakie chce się utrzymać z partnerami handlowymi lub konsumentami, trzeba spełnić różne, przewidziane prawem warunki.

Internet stał się wszechobecny. Wkroczył we wszystkie dziedziny życia, także, a może nawet przede wszystkim w prowadzenie biznesu. Trudno sobie wyobrazić firmę, która nie posługuje się w swojej działalności Internetem albo nie gromadzi i nie analizuje informacji na temat swoich kontrahentów i klientów. Oczywiście prowadzenie działalności gospodarczej z wykorzystaniem Internetu wiąże się z wypełnieniem pewnych obowiązków nakładanych przez prawo.

Zbieranie i przetwarzanie danych osobowych do celów marketingowych

Zagadnienie przetwarzania danych osobowych reguluje ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych. Natomiast zasady ochrony danych osobowych w związku ze świadczeniem usług drogą elektroniczną, reguluje ustawa z 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Przepisy ustawy o ochronie danych osobowych mają zastosowanie do podmiotów, które przetwarzają dane osobowe w związku z działalnością zarobkową, zawodową lub dla realizacji celów statutowych. Podmioty te muszą mieć siedzibę albo miejsce zamieszkania w Polsce, ale mogą również mieć siedzibę w państwie trzecim, o ile przetwarzają dane osobowe przy wykorzystaniu środków technicznych znajdujących się na terytorium Polski.

Ustawa o ochronie danych osobowych dopuszcza przetwarzanie, a więc również przekazywanie danych osobowych, między innymi w sytuacji, gdy jest to niezbędne dla wypełnienia prawnie usprawiedliwionych celów realizowanych przez administratorów danych albo odbiorców danych, a przetwarzanie nie narusza praw i wolności osoby, której dane dotyczą. Co więcej, ustawa precyzuje, że usprawiedliwionym celem jest w szczególności marketing bezpośredni własnych produktów lub usług administratora danych, a także dochodzenie roszczeń z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Stanowi to więc podstawę prawną dla franczyzodawcy i franczyzobiorców do wzajemnego przekazywania sobie informacji o klientach czy kontrahentach. W takiej sytuacji nie można jednak zapomnieć o poinformowaniu osób, od których zbierane są dane osobowe o podmiotach, którym te dane będą przekazywane.

Natomiast ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną stanowi, iż usługodawca może przetwarzać dane osobowe usługobiorcy niezbędne do nawiązania, ukształtowania treści, zmiany lub rozwiązania stosunku prawnego między nimi. Ustawa pozwala także na przetwarzanie innych danych osobowych usługobiorcy, ale tylko za jego zgodą, do celów reklamy i przeprowadzenia badań rynku. Zbierając dane osobowe od osoby, której one dotyczą, franczyzodawca lub franczyzobiorca powinien poinformować tę osobę o:

• adresie swojej siedziby i pełnej nazwie, a w przypadku gdy administratorem danych jest osoba fizyczna – o miejscu swojego zamieszkania oraz imieniu i nazwisku;
• celu zbierania danych, a w szczególności o znanych mu w czasie udzielania informacji lub przewidywanych odbiorcach lub kategoriach odbiorców danych (czyli np. franczyzodawca i jego franczyzobiorcy);
• prawie dostępu do treści swoich danych oraz ich poprawiania;
• dobrowolności albo obowiązku podania danych, a jeżeli taki obowiązek istnieje, o jego podstawie prawnej.

Każdej osobie przysługuje prawo do kontroli przetwarzania danych, które jej dotyczą zawartych w zbiorach danych.

Wykorzystanie poczty elektronicznej w marketingu

Rozsyłanie informacji handlowych za pomocą poczty elektronicznej, zostało uregulowane ustawą o świadczeniu usług drogą elektroniczną z 18 lipca 2002 r. Ustawa wprowadza zasadę opt-in, czyli franczyzodawca lub franczyzobiorca może przesłać materiały reklamowe dopiero po uzyskaniu zgody na ich wysłanie. Art. 10 ustawy wprost mówi o zakazie przesyłania niezamówionej informacji handlowej skierowanej do oznaczonego odbiorcy za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w szczególności poczty elektronicznej.

Informacja handlowa musi być wyraźnie wyodrębniana i oznaczana i musi zawierać:

• oznaczenie podmiotu, na którego zlecenie jest ona rozpowszechniana, oraz jego adresy elektroniczne,
• wyraźny opis form działalności promocyjnej, w szczególności obniżek cen, nieodpłatnych świadczeń pieniężnych lub rzeczowych i innych korzyści związanych z promowanym towarem, usługą lub wizerunkiem, a także jednoznaczne określenie warunków niezbędnych do skorzystania z tych korzyści, o ile są one składnikiem oferty,
• wszelkie informacje, które mogą mieć wpływ na określenie zakresu odpowiedzialności stron, w szczególności ostrzeżenia i zastrzeżenia.

Za przesyłanie niezamówionych informacji handlowych za pomocą środków komunikacji elektronicznej grozi kara grzywny. Ściganie tego wykroczenia następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Stosowanie ciastek

Cookies, po polsku tzw. ciasteczka, to niewielkie informacje tekstowe, wysyłane przez serwer WWW i zapisywane na twardym dysku użytkownika. Domyślne parametry ciasteczek pozwalają na odczytanie informacji w nich zawartych jedynie serwerowi, który je utworzył. Ciasteczka są stosowane najczęściej w przypadku liczników, sond, sklepów internetowych czy stron wymagających logowania. Strony, które posługują się ciasteczkami powinny informować o ich występowaniu w regulaminie, a także instruować użytkowników jak można je wyłączyć. Zagadnienie to nie jest wprost uregulowane w przepisach prawa polskiego, ale należy uznać, że w przypadku, gdy cookie może być przypisane konkretnej osobie fizycznej, wówczas zastosowanie znajdują przepisy ustawy o ochronie danych osobowych dotyczące zbierania i przetwarzania danych osobowych.

Przekazywanie danych osobowych poza Polskę

Dane osobowe mogą zostać przekazane do państwa trzeciego, jeżeli państwo docelowe daje gwarancje ochrony danych osobowych na swoim terytorium przynajmniej takie, jakie obowiązują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, chyba że przesłanie danych osobowych wynika z obowiązku nałożonego na administratora danych przepisami prawa lub postanowieniami ratyfikowanej umowy międzynarodowej. Administrator danych osobowych może przekazać dane osobowe do państwa trzeciego jeżeli:

• osoba, której dane dotyczą, udzieliła na to zgody na piśmie,
• przekazanie jest niezbędne do wykonania umowy zawartej w interesie osoby, której dane dotyczą, pomiędzy administratorem danych a innym podmiotem,
• przekazanie jest niezbędne ze względu na dobro publiczne lub do wykazania zasadności roszczeń prawnych,
• przekazanie jest niezbędne do ochrony żywotnych interesów osoby, której dane dotyczą,
• dane są ogólnie dostępne,
• Generalny Inspektor Danych Osobowych wyrazi na to zgodę.

Wskazane powyżej wymagania dotyczące przekazywania danych państwom trzecim dotyczą wyłącznie państw nienależących do Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Rejestr zbiorów danych osobowych

Ustawa o ochronie danych osobowych nakłada na administratorów danych obowiązek zgłoszenia zbioru danych do rejestracji Generalnemu Inspektorowi Ochrony Danych Osobowych, który prowadzi ogólnokrajowy, jawny rejestr zbiorów danych osobowych. Z punktu widzenia zarówno franczyzodawców, jak i franczyzobiorców istotne jest, że z obowiązku rejestracji zwolnieni są administratorzy danych przetwarzanych wyłącznie w celu wystawienia faktury, rachunku lub prowadzenia sprawozdawczości finansowej.

Ochrona danych osobowych

Ustawa o ochronie danych osobowych ani przepisy wykonawcze do niej, nie wymieniają konkretnych środków, jakie mają być zastosowane przez administratorów danych w celu zapewnienia bezpieczeństwa zbiorom danych osobowych. Ograniczają się one jedynie do ogólnego stwierdzenia, że zadaniem administratorów danych jest zapewnienie środków technicznych i organizacyjnych zapewniających ochronę przetwarzanych danych osobowych. Przede wszystkim chodzi tu o zabezpieczenie ich przed udostępnieniem osobom nieupoważnionym, zabraniem przez osobę nieuprawnioną, przetwarzaniem z naruszeniem ustawy oraz zmianą, utratą, uszkodzeniem lub zniszczeniem.

Każdy kto prowadzi komercyjną stronę internetową podlega tym samym przepisom prawa. Aby ich nie naruszać, witryny muszą spełnić kilka wymogów formalnych określonych w ustawach. Natomiast przedsiębiorcy, którzy przez swoje strony sprzedają towary, muszą wypełnić jeszcze dodatkowe obowiązki, ponieważ takie strony podlegają szerszym wymaganiom.

Obowiązek dostarczenia informacji

Świadczenie usług za pomocą internetu reguluje ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Zgodnie z tą ustawą, świadczenie usług drogą elektroniczną polega na wysyłaniu i odbieraniu danych za pomocą systemów teleinformatycznych na indywidualne żądanie usługobiorcy, bez jednoczesnej obecności stron. Usługodawcą może być osoba fizyczna, osoba prawna, albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która prowadząc, chociażby ubocznie, działalność zarobkową lub zawodową świadczy usługi drogą elektroniczną. Ustawa nakłada na usługodawcę czyli prowadzącego stronę szereg obowiązków związanych z udzieleniem określonych informacji osobom korzystającym z jego usług. Przede wszystkim prowadzący serwis w internecie zobowiązany jest do podania w sposób wyraźny, jednoznaczny następujących danych o sobie:

• adresy elektroniczne,
• imię, nazwisko, miejsce zamieszkania i adres albo nazwę lub firmę oraz siedzibę i adres,
• jeżeli świadczenie usługi wymaga odpowiedniego zezwolenia, należy podać informacje dotyczące organu zezwalającego i zezwolenia,
• jeżeli usługodawcą jest osoba fizyczna, której prawo do wykonywania zawodu jest uzależnione od spełnienia określonych w odrębnych ustawach wymagań należy podać również samorząd zawodowy, do którego należy, tytuł zawodowy, którego używa oraz państwo, w którym został on przyznany, numer w rejestrze, do którego został wpisany oraz informację o istnieniu właściwych dla danego zawodu zasad etyki zawodowej.

Ponadto usługodawca jest obowiązany zapewnić usługobiorcy dostęp do aktualnej informacji o szczególnych zagrożeniach związanych z korzystaniem z usługi świadczonej drogą elektroniczną oraz o funkcji i celu oprogramowania lub danych niebędących składnikiem treści usługi wprowadzanych przez usługodawcę do systemu teleinformatycznego, którym posługuje się usługobiorca. Usługodawca musi również określić i nieodpłatnie udostępnić usługobiorcy przed zawarciem umowy regulamin, zgodnie z którym świadczy usługi. Taki regulamin określa w szczególności:

• rodzaje i zakres usług świadczonych drogą elektroniczną,
• warunki świadczenia usług drogą elektroniczną, w tym wymagania techniczne niezbędne do współpracy z systemem teleinformatycznym, którym posługuje się usługodawca, a także zakaz dostarczania przez usługobiorcę treści o charakterze bezprawnym,
• warunki zawierania i rozwiązywania umów o świadczenie usług drogą elektroniczną,
• tryb postępowania reklamacyjnego.

Korzystający z usług nie jest związany postanowieniami regulaminu, które nie zostały mu udostępnione w sposób wyżej opisany.

Sprzedaż poprzez stronę internetową

Sprzedaż produktów czy usług za pośrednictwem strony internetowej staje się coraz popularniejszym kanałem dystrybucji. Przedsiębiorca może udostępniać w ten sposób całość swojego asortymentu lub tylko jego część. Może również prowadzić sprzedaż wyłącznie przy pomocy strony internetowej, a tradycyjne sklepy otwierać tylko w celu promocji marki.

Sprzedając produkty przez internet trzeba pamiętać o przepisach ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Sprzedaż internetowa jest umową zawieraną na odległość, czyli umową zawieraną przez konsumenta i przedsiębiorcę bez jednoczesnej obecności obu stron, a z wykorzystaniem środków porozumiewania się na odległość, np. elektronicznego formularza zamówienia, listu seryjnego drukowanego bądź elektronicznego, telefonu, telefaksu, poczty elektronicznej itp. Przedsiębiorca, który w ten sposób zorganizował swoją działalność musi spełnić kilka szczególnych wymagań. Jednym z głównych obowiązków nałożonych na sprzedawcę elektronicznego jest poinformowanie konsumenta o:

• nazwie i siedzibie przedsiębiorstwa lub imieniu, nazwisku i adresie zamieszkania,
• organie, który zarejestrował działalność gospodarczą przedsiębiorcy i numerze pod którym został zarejestrowany,
• istotnych właściwościach świadczenia i jego przedmiotu,
• cenie lub wynagrodzeniu obejmujących wszystkie ich składniki, a w szczególności cła i podatki oraz zasadach zapłaty
• kosztach oraz terminie i sposobie dostawy,
• prawie odstąpienia od umowy,
• kosztach wynikających z korzystania ze środków porozumiewania się na odległość, jeżeli są one skalkulowane inaczej niż wedle normalnej taryfy,
• terminie, w jakim oferta lub informacja o cenie albo wynagrodzeniu mają charakter wiążący,
• minimalnym okresie, na jaki ma być zawarta umowa o świadczenia ciągłe lub okresowe,
• miejscu i sposobie składania reklamacji.

Informacje te muszą być podane na stronie w miejscu widocznym w chwili złożenia konsumentowi propozycji zawarcia umowy.

Ustawa daje konsumentowi, który zawiera umowę na odległość, możliwość odstąpienia od niej bez podania przyczyn w terminie dziesięciu dni od wydania rzeczy, a jeżeli umowa dotyczy świadczenia usługi to od dnia jej zawarcia. Aby zachować termin, wystarczy jeżeli nabywca towaru lub usługi wyśle pisemne oświadczenie przed upływem w/w terminu. Nie można dokonać zastrzeżenia, że konsument może odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej sumy tzw. odstępnego. Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, konsument nie może odstąpić od umowy gdy umowa dotyczy świadczeń, za które cena lub wynagrodzenie zależy wyłącznie od ruchu cen na rynku finansowym; świadczeń, które z uwagi na ich charakter nie mogą zostać zwrócone lub których przedmiot ulega szybkiemu zepsuciu; dostarczania prasy czy usług w zakresie gier i zakładów wzajemnych.

Umowa zawarta na odległość nie może nakładać na konsumenta obowiązku zapłaty ceny lub wynagrodzenia przed otrzymaniem świadczenia, a także powinna określać miejsce i sposób składania reklamacji. Umowa powinna być wykonana przez przedsiębiorcę najpóźniej w terminie trzydziestu dni po złożeniu przez konsumenta oświadczenia woli o zawarciu umowy.

Odpowiedzialność dostawcy

Prowadzący stronę internetową musi mieć świadomość, że ponosi odpowiedzialność za informacje, które zamieszcza na swojej stronie. Należy przy tym rozróżnić dwie sytuacje. Pierwsza z nich to umieszczanie na stronie określonych informacji przez samego prowadzącego. Druga to prowadzenie tzw. forum lub czatu, na którym wypowiadają się użytkownicy sieci, a prowadzący nie ma wpływu na treści przez nich umieszczane.

Za udostępniane drogą elektroniczną informacje, o których treści decyduje usługodawca, może on odpowiadać zarówno na gruncie prawa cywilnego, jak i prawa karnego. Może do tego dojść w sytuacji wyrządzenia szkody osobie trzeciej zamieszczonymi na stronie informacjami. W świetle przepisów kodeksu cywilnego kto wyrządza ze swojej winy szkodę drugiemu, zobowiązany jest ją naprawić (art. 415 kodeksu cywilnego), a dobra osobiste, takie jak m.in. wizerunek, cześć, twórczość naukowa oraz artystyczna pozostają pod ochroną prawa cywilnego.

Natomiast zgodnie z art. 212 § 1 i 2 kodeksu karnego, kto pomawia, za pomocą środków masowego komunikowania, inną osobę o postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu, lub rodzaju działalności podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Ponadto przedsiębiorca umieszczający na swojej stronie internetowej treści zaczerpnięte z innych źródeł musi uważać, aby nie naruszyć praw autorskich osób trzecich. Z ochrony prawa autorskiego zostały wyłączone sprawozdania o aktualnych wydarzeniach. Za takie w literaturze uważa się informacje dotyczące bieżących spraw politycznych, gospodarczych itp. pozbawione komentarza i oceny. Natomiast zamieszczając utwory w granicach dozwolonego użytku, na zasadzie licencji ustawowej przewidzianej w art. 25 prawa autorskiego, należy podać twórcę i źródło informacji.

Inaczej ma się kwestia wspomnianego wcześniej forum lub czatu organizowanego na stronach internetowych. Zgodnie z ustawą o świadczeniu usług drogą elektroniczną usługodawca, nazywany administratorem, ma obowiązek zamieścić na stronie regulamin świadczonych usług. W regulaminie powinny znaleźć się zapisy o zakazie dostarczania przez usługobiorców (uczestników forum lub czatu) treści o charakterze bezprawnym. Można rozszerzyć ten zapis o zakaz umieszczania na forum treści obraźliwych, wulgaryzmów czy reklam. Uczestnicy teoretycznie powinni stosować się do regulaminu, ale w praktyce mogą umieszczać posty o dowolnej treści. Zadaniem administratora jest usuwanie wypowiedzi niezgodnych z regulaminem, czyli niezgodnych z prawem. Jednak jest to działanie następcze, a nie prewencyjne. Dlatego powstaje pytanie czy można obciążyć odpowiedzialnością administratora za ukazanie się wypowiedzi np. naruszających dobra innych osób. W marcu 2005 r. Sąd Rejonowy z Złotoryi wydał wyrok uniewinniający administratora serwisu zlotoryja.info, który został pozwany za to, że na forum ktoś umieścił niepochlebną opinię o osobie trzeciej. Administratorowi zarzucano naruszenie art. 212 kodeksu karnego. W uzasadnieniu Sąd Rejonowy podał, iż nie można nikogo pociągnąć do odpowiedzialności za cudze słowa. Podobne orzeczenie wydał Sąd Okręgowy w Ostrołęce w lutym 2005 r., który nie dopatrzył się winy administratora serwisu moja-ostroleka.pl w związku ze zniesławiającymi komentarzami na forum. W uzasadnieniu podkreślono, że administrator nie ponosi winy za to, że takie komentarze pojawiły się na jego stronie.

Używanie metatagów

Metatagi są to zbitki słowne, hasła lub nazwy umieszczane w kodzie HTML witryny internetowej, które nie są widoczne dla użytkownika, ale na ich podstawie znajdowane są przez wyszukiwarki internetowe. Używanie ich służy pozycjonowaniu stron w wyszukiwarkach internetowych, czyli umieszczaniu strony na jak najwyższym miejscu w wyniku wyszukiwania dla danego zapytania. Oczywistym jest fakt, że właściciele stron internetowych chcąc dotrzeć do jak największej liczby potencjalnych klientów czy kontrahentów dążą do tego, aby ich strona była jak najczęściej pokazywana przez wyszukiwarki internetowe. Prowadzić to może do wpisywania jako metatagi znaków towarowych czy haseł reklamowych innych firm, co z kolei może prowadzić do naruszania ich praw wynikających z rejestracji znaków towarowych, czy naruszania przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. W październiku 2004 roku Sąd Okręgowy w Poznaniu wydał wyrok zakazujący jednej z poznańskich firm umieszczania w kodzie źródłowym strony internetowej słów, które są częścią nazwy konkurencyjnego przedsiębiorstwa. Sąd uznał że posługiwanie się takimi słowami narusza ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Hiperlinki

W celu ułatwienia poruszania się po stronie internetowej można zastosować narzędzie hiperłącza (tzw. hiperlink). Jest to zamieszone w dokumencie elektronicznym odwołanie do innego miejsca w danym dokumencie lub innej witryny będącej zasobem innego serwisu. Problem jaki pojawia się przy stosowaniu hiperlinków to pytanie czy nie naruszają one prawa osób trzecich i czy nie są sprzeczne z przepisami o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Brak jest przepisów, które wprost regulowałyby tę kwestię, jednak w literaturze przeważa pogląd, iż samo odesłanie do innych witryn internetowych, nawet jeżeli przy okazji pojawi się znak towarowy lub inne oznaczenie handlowe, nie narusza praw osób trzecich ani nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji. Naruszeniem prawa może być natomiast wykorzystanie w linku cudzych znaków towarowych w celu krytyki ich właścicieli.

Karina Korczyńska, prawnik, menedżer działu doradztwa PROFIT system