Oddaj fiskusowi, co mu się należy

Przedsiębiorcy, bez względu na formę organizacyjno-prawną, płacą dwa podstawowe rodzaje podatków: podatek dochodowy oraz podatek od sprzedaży towarów i usług - VAT.

Podatek dochodowy od osób prawnych, tzw. CIT płacą osoby prawne, czyli spółki kapitałowe (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółka akcyjna), wspólnicy spółek osobowych będący osobami prawnymi oraz podatkowe grupy kapitałowe. Natomiast podatnikami podatku dochodowego od osób fizycznych są osoby fizyczne w zakresie swoich dochodów, w tym dochodów z udziału w spółkach osobowych, czyli spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej, spółki komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej. Ten rodzaj podatku, tzw. PIT, może być płatny:

• na zasadach ogólnych - od 2009 r. obowiązuje dwustopniowa skala podatkowa zależna od wysokości dochodu (18, 32 proc.),
• według jednolitej stawki 19 proc. - tzw. podatek liniowy,
• w formie karty podatkowej,
• w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych.

Zasady ogólne rozliczeń podatkowych

Rozliczanie się na zasadach ogólnych jest niejako domyślną formą rozliczania. Nie trzeba składać oświadczenia o wyborze tej formy podatkowej. Podatek według skali może płacić każdy - bez względu na rodzaj działalności i na to, czy jest prowadzona indywidualnie, w spółce cywilnej czy osobowej spółce handlowej. Jest to podatek progresywny, to znaczy, że stawka podatku jest uzależniona od dochodu. Jeśli nasze przychody przekroczą 85 tys. zł, od nadwyżki trzeba będzie płacić podatek w wysokości 32 proc. Podatek pobierany jest w formie zaliczek, które przedsiębiorca wpłaca do urzędu skarbowego co miesiąc lub raz na kwartał. Plusem tej formy opodatokowania jest na pewno fakt, że dochody można rozliczyć ze współmałżonkiem lub jako osoba samotnie wychowująca dzieci. Korzyścią jest także to, że w danym roku podatkowym dochód przed opodatkowaniem można pomniejszyć o straty z poprzednich lat oraz o inne odliczenia.

Aby przedsiębiorca prawidłowo mógł ustalić dochód lub stratę oraz wysokość należnego podatku za dany rok podatkowy, zobowiązany jest prowadzić odpowiednią ewidencję sprzedaży towarów lub usług. Może to robić w formie ksiąg rachunkowych lub księgi przychodów i rozchodów.

Księga przychodów i rozchodów

Najczęściej stosowaną formą ewidencji podatkowej dla małych przedsiębiorców jest podatkowa księga przychodów i rozchodów. Księgę tę mają obowiązek prowadzić osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych oraz spółki partnerskie, wykonujące działalność gospodarczą. Ponadto osoby wykonujące działalność na podstawie umów agencyjnych i umów na warunkach zlecenia, zawartych na podstawie odrębnych przepisów.

Księgę zakładają podatnicy rozpoczynający działalność gospodarczą w dniu rozpoczęcia działalności. Natomiast podatnicy, którzy korzystali ze zryczałtowanego opodatkowania lub prowadzili księgi rachunkowe, również mogą założyć księgę przychodu i rozchodu, ale na dzień 1 stycznia. O założeniu księgi zawiadamia się naczelnika urzędu skarbowego w ciągu 20 dni od dnia jej założenia. Zawiadomienie w spółkach cywilnych, spółkach jawnych osób fizycznych oraz spółkach partnerskich składają wszyscy wspólnicy osobno do naczelników urzędów skarbowych właściwych według ich miejsca zamieszkania. Takie zawiadomienie jest jednokrotne.

Księgę oraz dowody, na podstawie których dokonywane są w niej zapisy, należy stale przechowywać w miejscu wykonywania działalności lub w miejscu wskazanym przez podatnika jako jego siedziba. Prowadzący działalność handlu obnośnego i obwoźnego muszą przechowywać księgę w miejscu wykonywania działalności. Prowadząc kilka sklepów lub kilka rodzajów działalności, księgi muszą znajdować się w każdym zakładzie, chyba że w poszczególnych zakładach prowadzona jest ewidencja sprzedaży, wtedy podatnik może prowadzić jedną księgę w miejscu wskazanym jako jego siedziba.

Jeżeli podatnik nie prowadzi samodzielnie księgi rozchodów i przychodów, tylko zlecił jej prowadzenie doradcy podatkowemu albo biuru rachunkowemu, należy o tym zawiadomić naczelnika urzędu skarbowego. Ma na to siedem dni od dnia zawarcia umowy z biurem rachunkowym. Wtedy i tak podatnik musi w miejscu prowadzenia działalności przechowywać ewidencję sprzedaży.

Księgi rachunkowe

Drugą możliwością jest prowadzenie ksiąg rachunkowych na podstawie ustawy o rachunkowości. Obowiązek prowadzenia tego rodzaju ewidencji mają spółki komandytowa i komandytowo-akcyjna, a także wszystkie podmioty, które osiągają przychody wyższe niż 800 tys. euro rocznie. Jest to jednak bardziej skomplikowany i bardziej kosztowny sposób księgowania sprzedaży, dlatego też mniejsi przedsiębiorcy rzadko dobrowolnie wybierają tę formę.

Karta podatkowa

Karta podatkowa to najprostsza forma rozliczeń, nie wymaga prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych, deklaracji o wysokości uzyskanego dochodu oraz wpłacania zaliczek na podatek dochodowy. Trzeba natomiast prowadzić ewidencję zatrudnienia i przychodów pracowników. Podatnicy z góry wiedzą, jaki zapłacą podatek, ponieważ jest on ustalany przez naczelnika urzędu skarbowego i nie zależy od wielkości przychodów i kosztów ponoszonych w trakcie działalności, lecz od rodzaju prowadzonej działalności, wielkości miejscowości, w której jest prowadzona, oraz liczby zatrudnionych.

Uprawnione do korzystania z karty są spółki cywilne osób fizycznych oraz osoby fizyczne prowadzące indywidualną działalność gospodarczą określoną w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym. Lista rodzajów działalności podlegających tej formie opodatkowania jest obszerna, jest jednak wiele ograniczeń. Nie można np. prowadzić innej działalności gospodarczej poza zgłoszoną przez podatnika do rozliczenia w formie karty (zakaz ten nie dotyczy pracy na etacie), korzystać z usług osób, których nie zatrudniamy (poza usługami specjalistycznymi), czy stosować ulg i odliczeń, w tym także wspólnego opodatkowania małżonków oraz preferencyjnych zasad dla samotnych rodziców. Ponadto, jeżeli małżonek prowadzi działalność gospodarczą o podobnym zakresie, lub liczba pracowników jest większa od określonej w ustawie - nie możemy rozliczać się w formie karty podatkowej. W praktyce na tę formę opodatkowania najczęściej decydują się rzemieślnicy.

Aby rozliczać się w tej formie należy złożyć wniosek przed podjęciem działalności gospodarczej, a jeżeli zmieniamy sposób rozliczeń z fiskusem - do 20 stycznia. Jeśli w ten sposób rozlicza się spółka cywilna, do zgłoszenia omawianej zmiany wystarczy wniosek jednego ze wspólników. Karta podatkowa przechodzi na następne lata, więc jeśli do 20 stycznia nie zgłosimy rezygnacji z opodatkowania na tych zasadach, ulegnie ona automatycznemu przedłużeniu. Kwotę podatku, pomniejszoną o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne, wpłacamy na konto właściwego urzędu skarbowego do siódmego dnia danego miesiąca - za miesiąc poprzedni, zaś za grudzień - do 28 grudnia roku podatkowego. Do 31 stycznia następnego roku należy złożyć w urzędzie skarbowym deklarację (PIT-16 A), w której wykazuje się składki zdrowotne zapłacone w poszczególnych miesiącach i odliczone od karty podatkowej. Warto dodać, że jedynym odliczeniem, które przysługuje podatnikowi przy tej formie rozliczania, jest składka zdrowotna do ZUS.

Ryczałt ewidencjonowany

Wybierając ryczałt ewidencjonowany jako formę rozliczenia, należy prowadzić ewidencję przychodów, a podatek płaci się od przychodu bez pomniejszania go o koszty uzyskania. Mogą ją wybrać osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, spółkę cywilną lub jawną. Podstawowym warunkiem umożliwiającym skorzystanie z tego podatku jest limit kwotowy obrotów, po przekroczeniu którego nie będzie możliwe płacenie podatku w tej formie. Limit ten wynosi 250 tys. euro rocznie. To jednak niejedyny warunek wyłączający możliwość opodatkowania uzyskanego przychodu z działalności gospodarczej ryczałtem. Nie mogą bowiem z niego skorzystać także podatnicy osiągający w całości lub w części przychody m.in. z tytułu prowadzenia aptek, prowadzenia lombardów, działalności w zakresie wolnych zawodów innych niż: lekarz, położna, pielęgniarka, tłumacz oraz nauczyciel w zakresie świadczenia usług edukacyjnych polegających na udzielaniu lekcji na godziny, działalności w zakresie handlu częściami i akcesoriami do pojazdów mechanicznych. Ryczałtem nie mogą się rozliczać osoby, które pracują (bądź pracowały) na etacie i jednocześnie prowadzą firmę, wykonując te same usługi co pracodawca (dotyczy to te zpodatku liniowego).

Podstawę opodatkowania ryczałtem stanowi przychód. Podatnik nie może uwzględniać w swoich rozliczeniach kosztów uzyskania przychodów. Może natomiast dokonywać odliczeń od przychodu, np. o zapłacone składki na ubezpieczenie społeczne. Stawki ryczałtu są zróżnicowane i w zależności od rodzaju wykonywanej działalności wynoszą: 20, 17, 8,5, 5,5 i 3 proc.

Oświadczenie o wyborze zryczałtowanego podatku dochodowego składa się we właściwym urzędzie skarbowym (według miejsca zamieszkania) do dnia 20 stycznia, a jeżeli podatnik rozpoczyna prowadzenie działalności gospodarczej w trakcie roku - do dnia poprzedzającego rozpoczęcie tej działalności, jednak nie później niż w dniu uzyskania pierwszego przychodu. Ponadto, podobnie jak w przypadku karty podatkowej, jeżeli podatnik do 20 stycznia następnego roku podatkowego nie zgłosi likwidacji działalności gospodarczej lub nie dokona wyboru innej formy opodatkowania – przyjmuje się, iż nadal zamierza opłacać podatek dochodowy w formie ryczałtu. Rozliczenia rocznego podatnicy ryczałtowi dokonują na formularzu PIT-28, który składa się do końca stycznia.

Podatek liniowy

Jest pobierany w stałej wysokości 19 proc. i nie rośnie nawet przy bardzo wysokich dochodach. Jest polecanym osobom najlepiej zarabiającym - powyżej 100 tys. zł rocznie. Mogą skorzystać z niego nie tylko samozatrudnieni, ale też wspólnicy w spółkach - pod warunkiem że wszyscy wybiorą tę samą metodę opodatkowania. Podstawa opodatkowania ustalana jest na podstawie prowadoznych przez podatniuka ksiąg podatkowych. W ciagu roku nie trzeba składać żadnych deklaracji do urzędu skarbowego. Natomiast trzeba złożyć rozliczenie roczne, w zeznaniu PIT-36L. Jeśli mamy też dochody z innych źródeł, trzeba je wykazać w innym formularzu - PIT-37. Tylko w tym przypadku podatnik może skorzystać z odlcizeń i ulg. Jeśli bowiem rozliczamy się podatkiem liniowym, żadne ulgi nam nie przysługują, nie ma też możliwości rozliczenia się z małzonkiem lub jako osoba wychowująca samotnie dziecko. 

VAT

Podatek od towarów i usług jest najpowszechniejszym podatkiem, który przynosi państwu najwięcej dochodów. Jest to podatek neutralny dla przedsiębiorcy, ponieważ przedsiębiorca dolicza podatek VAT do ceny oferowanych przez siebie towarów lub usług, a faktycznie płaci go ostateczny nabywca tych towarów czy usług, czyli konsument. Przedsiębiorca ma jedynie obowiązek odprowadzić podatek, który zapłacił klient do urzędu skarbowego.

Podatnikami VAT są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Istnieją jednak rodzaje działalności oraz podatników, którzy nie podlegają temu podatkowi, np. podatnicy świadczący usługi pośrednictwa finansowego, usługi edukacyjne, czy dostawy towarów używanych. Prawo przewiduje również wiele zwolnień z podatku VAT. Przedsiębiorcy, którzy przewidują, iż wartość ich sprzedaży nie przekroczy w roku obrotowym 50 tys. zł, mogą wybrać zwolnienie z podatku VAT. Z tego zwolnienia nie skorzystają jednak podmioty prowadzące działalność polegającą na sprzedaży materiałów szlachetnych, towarów objętych akcyzą, nowych środków transportu, terenów budowlanych, świadczące usługi prawne, doradcze i jubilerskie czy przedsiębiorcy, którzy nie mają siedziby lub miejsca zamieszkania w Polsce.

Podatnicy VAT muszą zarejestrować się w urzędzie skarbowym jako podatnik VAT czynny, przed dniem dokonania pierwszej opodatkowanej czynności. Dokonują tego, składając formularz VAT-R. Wyrejestrowania dokonuje się, składając formularz VAT-Z.

Będąc podatnikiem VAT, należy składać w urzędzie skarbowym deklaracje podatkowe za okresy miesięczne lub kwartalne do 25. dnia miesiąca następującego po każdym kolejnym miesiącu lub kwartale. Deklaracje kwartalne składają ci podatnicy, którzy wybrali kasową formę rozliczeń. Pozostali podatnicy mają prawo wyboru - rozliczeń miesięcznych lub kwartalnych.

Karina Korczyńska, prawnik, menedżer działu doradztwa PROFIT system