Zaufanie poręczone wekslem

Franczyzodawca powinien zabezpieczyć się, aby móc skutecznie wyegzekwować pieniądze z opłat franczyzowych. W każdej umowie franczyzowej powinny znaleźć się klauzule zabezpieczające otrzymanie należności pieniężnych wynikających ze współpracy franczyzowej. W praktyce zawierania umów obowiązek terminowego regulowania należności jest nakładany na franczyzobiorców, co z kolei pociąga za sobą konieczność ustanowienia zabezpieczeń ich płatności.

Rodzaje zabezpieczeń

W polskim systemie prawnym występują zabezpieczenia wierzytelności o charakterze osobistym (np. poręczenie, weksel, poręczenie wekslowe, przelew wierzytelności) lub rzeczowym (np. hipoteka, zastaw, przewłaszczenie na zabezpieczenie i inne). W pierwszym przypadku franczyzobiorca (dający zabezpieczenie) odpowiada za spełnienie świadczenia całym swoim majątkiem, jaki posiada, aż do wysokości przedmiotu zabezpieczenia. Z kolei przy zabezpieczeniu rzeczowym dłużnik odpowiada za spełnienie zobowiązania z konkretnie oznaczonych składników swojego majątku. O tym, jakie zabezpieczenie wprowadzić do konkretnej umowy, decydują strony.

Poręczenie

Franczyzodawca może zatem zawrzeć z osobą trzecią umowę poręczenia, którą regulują artykuły 876–887 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.), zwanej dalej „KC”. Zgodnie z art. 876 § 1 KC w umowie poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem franczyzodawcy wykonać zobowiązanie, na wypadek gdyby franczyzobiorca zobowiązania nie wykonał. Poręczyciel musi, pod rygorem nieważności swoje oświadczenie złożyć na piśmie. Franczyzodawca może ograniczyć się do wyrażenia swojej zgody na udzielenie poręczenia przez poręczyciela ustnie lub nawet w sposób dorozumiany. Zakres zobowiązania poręczyciela jest tożsamy z zakresem zobowiązania dłużnika (franczyzobiorcy). Jak stanowi bowiem art. 879 § 1 KC o zakresie zobowiązania poręczyciela z tytułu umowy poręczenia rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. W związku z tym nieważność, umorzenie, czy wygaśnięcie długu głównego (wynikającego z umowy franczyzowej) powoduje te same skutki w odniesieniu do poręczenia. Należy jednak pamiętać, że stosownie do postanowień art. 879 § 2 KC czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem już po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zakresu zobowiązania poręczyciela. Tak więc ewentualne zmiany w umowie franczyzowej oraz inne czynności prawne dokonane pomiędzy franczyzodawcą a franczyzobiorcą, nie mogą zwiększyć zakresu zobowiązania poręczyciela. Ważne jest, że można poręczyć nawet za dług przyszły, jednakże do wysokości z góry oznaczonej. Co do zasady jak przewiduje art. 881 KC, w przypadku braku odmiennego zastrzeżenia w umowie poręczenia poręczyciel odpowiada za zobowiązanie jak współdłużnik solidarny, co oznacza, że franczyzodawca może dochodzić spełnienia świadczenia w całości lub w części zarówno od franczyzobiorcy i poręczyciela łącznie, jak też od każdego z nich osobno. Strony mogą jednak w umowie poręczenia określić subsydiarną odpowiedzialność poręczyciela. Będzie on zobowiązany dopiero wówczas, gdy franczyzobiorca nie spełni swojego świadczenia. Istotne jest również to, że, zgodnie z art. 883 § 1 KC poręczyciel może podnieść przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które przysługują dłużnikowi, a nawet potrącić ewentualną wierzytelność przysługującą dłużnikowi względem wierzyciela.

Najbezpieczniejszy weksel

Innym rodzajem zabezpieczania może być wystawienie przez franczyzobiorcę weksla własnego in blanco. Jest to weksel niezupełny w chwili wystawienia (może być ograniczony jedynie do podpisu wystawcy), zawierający bezwarunkowe przyrzeczenie franczyzobiorcy zapłacenia sumy pieniężnej na rzecz lub zlecenie osoby uprawnionej. Wystawca (franczyzobiorca) wręcza taki weksel remitentowi (franczyzodawcy), a ten uzyskuje upoważnienie do wypełnienia weksla zgodnie z porozumieniem, jakie zawarł z franczyzobiorcą. Owo porozumienie to tzw. deklaracja wekslowa, w której franczyzobiorca upoważnia wierzyciela do uzupełnienia weksla o takie brakujące elementy jak: oznaczenie sumy wekslowej (czyli wpisanie kwoty), na czyją rzecz ma być weksel uzupełniony oraz warunki kiedy to może nastąpić, a także termin i miejsce płatności. W interesie franczyzobiorcy jest, aby deklaracja wekslowa była spisana, gdyż w razie wręczenia weksla in blanco bez uzgodnienia treści deklaracji wekslowej domniemywa się zgodę wystawcy na uzupełnienie weksla zgodnie z uznaniem uprawnionego. Pisemna forma deklaracji ułatwi poza tym dowodzenie jej postanowień w razie sporu. Należy równocześnie pamiętać, że franczyzodawca, który otrzymał od franczyzobiorcy weksel in blanco może go dalej puścić w obieg zbywając weksel innemu podmiotowi w drodze indosu, lub w formie i ze skutkami zwykłego przelewu wierzytelności.. Wiąże się z tym ryzyko, że osoba, która otrzymała taki weksel może go wypełnić niezgodnie z porozumieniem wekslowym zawartym pomiędzy wystawcą a remitentem. Nawet nieprawidłowe, niezgodne z zawartym porozumieniem wypełnienie weksla własnego nie pozwala franczyzobiorcy wobec posiadacza weksla podnosić zarzutu, że przy jego wypełnianiu nie zastosowano się do zawartego porozumienia chyba, że posiadacz nabył weksel w złej wierze lub przy jego nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa.

Weksel in blanco jest jednym z najdogodniejszych sposobów zabezpieczenia wierzytelności w obrocie gospodarczym. Umożliwia bowiem zabezpieczenie wierzytelności o nieokreślonej wysokości w chwili wystawienia weksla. Także egzekucja roszczeń dzięki wekslowi staje się szybsza i tańsza. Należy jednak pamiętać, że do dochodzenia roszczeń z weksla in blanco na drodze sądowej, niezbędne jest, aby był on uzupełniony o brakujące elementy.

Poręczenie wekslowe (awal)

Wierzyciel może skorzystać z dodatkowego zabezpieczenia jakim jest poręczenie wekslowe czyli awal. Polega ono na przyjęciu abstrakcyjnej odpowiedzialności wekslowej za długi podmiotu podpisanego na wekslu co do całej sumy wekslowej lub jej części. . Najczęściej dokonuje się go na tylnej stronie weksla lub na złączonej z wekslem karcie dodatkowej (tzw. przedłużku), słowami „poręczam”, „gwarantuję”, „aval” umieszczając poniżej podpis poręczyciela. Poręczenie udzielone w osobnym dokumencie dołączonym do weksla (np. w deklaracji wekslowej) nie ma charakteru poręczenia wekslowego! . Poręczyciel wekslowy odpowiada tak samo jak ten za kogo poręczył. Należy przy tym pamiętać, że zobowiązanie poręczyciela jest ważne, chociażby nawet zobowiązanie, za które poręcza, było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny z wyjątkiem wady formalnej.

Cesja wierzytelności

Kolejnym sposobem zabezpieczenia interesów franczyzodawcy jest zawarcie umowy przelewu wierzytelności lub zamieszczenie w umowie franczyzowej klauzuli przewidującej, że w razie niespełnienia świadczeń przez franczyzobiorcę w ustalonym terminie, franczyzobiorca przeniesie oznaczoną wierzytelność przysługującą mu na podstawie odrębnych tytułów prawnych od własnego dłużnika na franczyzodawcę. Przelew wierzytelności może obejmować jedną lub kilka wierzytelności, może także dotyczyć wierzytelności już istniejącej lub przyszłej. W tym ostatnim wypadku konieczne jest jednak jednoznaczne jej określenie ze wskazaniem dłużnika, którego dotyczy. Franczyzodawca powinien sprawdzić czy wierzytelność będąca przedmiotem przelewu rzeczywiście przysługuje franczyzobiorcy i czy nadaje się do wyegzekwowania (np. poprzez uzyskanie stosownego oświadczenia franczyzobiorcy wraz z kopią umowy, z której ta wierzytelność wynika).

Bezpieczna gwarancja bankowa

Zabezpieczenie płatności może być również dokonane w formie gwarancji bankowej. Jest to jednostronne zobowiązanie banku (gwaranta) stwierdzające, że zobowiązania klienta banku (franczyzobiorcy) zostaną w oznaczonym czasie spełnione przez bank w przypadku, gdyby franczyzobiorca tego zobowiązania nie wykonał samodzielnie. Wśród wielu rodzajów gwarancji, najważniejszą dla umów franczyzowych jest gwarancja płatności. Gwarancja kierowana jest do beneficjanta (adresata gwarancji- franczyzodawcy) i określa zleceniodawcę (klienta banku - franczyzobiorcę), kwotę gwarancji oraz termin jej ważności. Gwarancja bankowa ma szerokie zastosowanie w umowach franczyzowych ze względu na podmiot, który jej udziela (bank) oraz krąg franczyzobiorców, na zlecenie których może być ustanowiona. Banki udzielają bowiem gwarancji zarówno na zlecenie krajowych i zagranicznych osób prawnych prowadzących działalność gospodarczą, jak i osób fizycznych oraz jednostek nieposiadających osobowości prawnej, o ile mają zdolność do czynności prawnych (np. spółki osobowe), prowadzących działalność gospodarczą we własnym imieniu i na własny rachunek. Gwarancja bankowa jest zobowiązaniem samodzielnym, niezależnym od umowy franczyzowej. Ma zabezpieczyć beneficjenta (franczyzodawcę) nie tylko przed ryzykiem niewypłacalności, lecz również ryzykiem długoterminowego i trudnego dochodzenia roszczeń.

To strony decydują

Omówione wyżej zabezpieczenia należą do tzw. zabezpieczeń osobistych. Ich skuteczność zależy w dużej mierze od kondycji finansowej i wielkości majątku podmiotu zabezpieczającego (franczyzobiorcy). Dlatego franczyzodawcy najczęściej oczekują zabezpieczeń w formie gwarancji bankowej lub weksla. Nie ma jednak prawnego przymusu stosowania tych zabezpieczeń. O tym, które z nich mają chronić konkretne świadczenia, strony decydują na etapie negocjacji.

Maciej Maciejewski, PROFIT system