Sukcesja podatkowa firmy w spadku

Na mocy obowiązujących obecnie przepisów możliwe jest kontynuowanie działalności gospodarczej osoby fizycznej przez inną osobę fizyczną będącą jej następcą prawnym.

Jak było dotychczas?

Niemal do końca 2018 roku śmierć przedsiębiorcy skutkowała tym, iż jego przedsiębiorstwo po prostu przestawało istnieć. Następcy prawni mieli zatem nie lada problem z bieżącym zarządzaniem firmą, w tym jej finansami. Zresztą nawet załatwienie wszelkich spraw spadkowych nie umożliwiało przejęcia nazwy przedsiębiorstwa, jego NIP-u, a także uzyskanych wcześniej koncesji i zezwoleń. Na rzecz spadkobierców przechodził wyłącznie majątek zmarłego. Dodatkowo zakończenie bytu prawnego przedsiębiorstwa wiązało się z automatycznym zwolnieniem pracowników i wygaśnięciem wszelkich zawartych wcześniej kontraktów handlowych. Reaktywacja firmy we wcześniejszej formie i kształcie była zatem praktycznie niemożliwa.

Nowa regulacja szansą na płynną sukcesję

25 listopada 2018 r. weszła w życie regulacja, która miała rozwiązać problemy następców prawnych przedsiębiorcy. Ustawa z 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej reguluje zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, który we własnym imieniu wykonywał działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Nowa regulacja porusza także zagadnienie kontynuowania działalności gospodarczej wykonywanej z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa. No i oczywiście reguluje kwestie związane z opodatkowaniem prowadzonej działalności.

Czym jest zarząd sukcesyjny?

W przypadku śmierci przedsiębiorcy istnieje możliwość ustanowienia zarządu sukcesyjnego. Jeżeli przedsiębiorca jeszcze za życia nie powołał lub nie zgłosił do CEIDG zarządcy sukcesyjnego, mogą to zrobić jego następcy prawni. Takie uprawnienie przysługuje małżonkowi przedsiębiorcy, jeżeli ma udział w przedsiębiorstwie w spadku, spadkobiercy przedsiębiorcy, który przyjął spadek oraz zapisobiercy windykacyjnemu, który przyjął zapis, o ile oczywiście przedsiębiorstwo jest objęte tym zapisem w testamencie. Czynność powołania zarządcy powinna przybrać formę aktu notarialnego. Należy jej dokonać w terminie dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. Co również istotne, oprócz zgody zarządcy potrzebna jest zgoda ponad 85 proc. uprawnionych do przedsiębiorstwa (według wielkości przysługujących im udziałów w przedsiębiorstwie).

Przedsiębiorstwo w spadku jako podatnik

W okresie zarządu sukcesyjnego przedsiębiorstwo w spadku jest jednostką organizacyjną niemającą osobowości prawnej. Jako odrębny podmiot podlega wówczas daninom publicznym wyszczególnionym w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, ustawie o podatku od towarów i usług, ustawie o podatku tonażowym, ustawie o grach hazardowych oraz ustawie o aktywizacji przemysłu okrętowego i przemysłów komplementarnych.

Zasady opodatkowania przedsiębiorstwa w spadku

Przedsiębiorstwo w spadku obowiązują dokładnie te same zasady, które odnoszą się do osób fizycznych prowadzących działalność. W zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych podatnikiem jest przedsiębiorstwo w spadku. Jego zobowiązanie podatkowe dotyczy okresu od otwarcia spadku do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego. Działalność prowadzona przez przedsiębiorstwo w spadku uznawana jest natomiast za pozarolniczą działalność gospodarczą, która stanowi jednocześnie odrębne źródło przychodu. Warta podkreślenia jest przy tym kwestia ciągłości. Obowiązek podatkowy przedsiębiorstwa w spadku jest taki jak w odniesieniu do pierwotnego przedsiębiorstwa. Oznacza to, że jeżeli na przykład przedsiębiorca podlegał w dniu otwarcia spadku nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, to podlega mu również przedsiębiorstwo w spadku. Niezależnie zatem od miejsca położenia źródeł przychodów, przedsiębiorstwo w spadku odprowadza podatek liczony od całości jego dochodów. Z korzyści przedsiębiorstwa w spadku należy natomiast wskazać to, iż jest ono uprawnione do kontynuowania amortyzacji środków trwałych, których dokonywał zmarły właściciel. Z kolei przychód przedsiębiorstwa w spadku może zostać pomniejszony na zasadach ogólnych o stratę, którą przedsiębiorstwo poniosło za życia jej pierwotnego właściciela.

Inne regulacje

Ustawy szczegółowe precyzują możliwości, jakie posiada przedsiębiorstwo w spadku w zakresie opodatkowania. Przykładowo ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne wskazuje, że przedsiębiorstwo w spadku, które osiąga przychody z działalności gospodarczej pozarolniczej, może opłacać zryczałtowany podatek dochodowy w dwóch formach – ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych oraz karty podatkowej. Z kolei w przypadku przychodów z tytułu zawartych umów najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych podobnych przedsiębiorstwo może opłacać ryczałt od przychodów ewidencjonowanych.

Zwolnienie od podatku od spadków i darowizn

Warto również podkreślić, że ustawa o zarządzie sukcesyjnym wprowadziła do ustawy o podatku od spadków i darowizn zwolnienie dla nabywców przedsiębiorstwa. W przypadku jego dziedziczenia albo uzyskania w drodze zapisu windykacyjnego następcy prawni nie muszą płacić podatku. Należy jednak zgłosić do właściwego urzędu skarbowego fakt objęcia przedsiębiorstwa. Dodatkowo istnieje wymóg, aby przedsiębiorstwo było dalej prowadzone przez następców przez co najmniej pięć lat. Ta sama zasada dotyczy sytuacji, w której dziedziczenie następuje na rzecz większej liczby osób.

Skutki wprowadzenia zarządu sukcesyjnego

Przyznanie przedsiębiorstwu w spadku podmiotowości prawnopodatkowej spowodowało, że mimo śmierci przedsiębiorcy istnieje możliwość zachowania pewnej ciągłości przedsiębiorstwa. Ta ciągłość dotyczy nie tylko kwestii majątkowych, ale również zakresu regulowania podatku dochodowego, związanego z działalnością określonego przedsiębiorstwa w momencie, gdy podlega zarządowi sukcesyjnemu. Nowa regulacja spowodowała, że zarówno pracownicy, jak i kontrahenci dotychczas istniejącego podmiotu zyskali swoistą przejrzystość i pewność w funkcjonowaniu firmy. Ten pozytywny wpływ na sytuację prawną zarówno pracowników, jak i kontrahentów umożliwia natomiast utrzymanie sprawnego, niezakłóconego obrotu gospodarczego. Niewątpliwie zatem taka regulacja była bardzo potrzebna w polskim systemie prawnym.

Autor jest radcą prawnym w Kancelarii Prawnej Skarbiec, która specjalizuje się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi.